Amerykańscy i niemieccy badacze przedstawili tymczasowe wyniki badań klinicznych przeszczepu kału dawcy w celu zapobiegania reakcji „przeszczep przeciwko gospodarzowi” po przeszczepieniu komórek macierzystych układu krwiotwórczego w chorobach onkohematologicznych. Zabieg okazał się dość bezpieczny, a stopień wszczepienia mikrobioty i jego skuteczność zależały od prawidłowego doboru dawcy. Sprawozdanie z prac opublikowano w czasopiśmie Nature Communications.
Ostra reakcja przeszczep przeciwko gospodarzowi (GVHD) jest powikłaniem allotransplantacji komórek macierzystych układu krwiotwórczego, w którym komórki odpornościowe dawcy atakują tkanki biorcy, najczęściej przewód pokarmowy, wątrobę i skórę. Mimo profilaktycznej immunosupresji nawet połowa pacjentów cierpi na GVHD, co znacznie pogarsza ich stan i może prowadzić do śmierci. Zaburzenia w składzie mikrobioty jelitowej zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju i ciężkości tego powikłania, dlatego pojawił się pomysł wykorzystania przeszczepu kału dawcy do jego zapobiegania. Testy pilotażowe dały mieszane wyniki, ale miały wiele ograniczeń ze względu na silną heterogeniczność grupy głównej i kontrolnej oraz wykorzystanie materiału dawcy obcego.
Kierownik poprzedniej pracy, Armin Rashidi z Fred Hutchinson Cancer Center, wraz z kolegami z Niemiec i USA, postanowił przeprowadzić następujące testy w dwóch etapach. W pierwszym etapie, którego wyniki opublikowano teraz, wybrano optymalnego dawcę do drugiego, podwójnie ślepego, randomizowanego, kontrolowanego placebo etapu, a także oceniono wszczepienie mikrobioty dawcy i bezpieczeństwo.
W fazie wstępnej 20 pacjentów (mediana wieku 45 lat; 55 proc. — mężczyźni) otrzymało przeszczepy kału od trzech dawców (sześciu z pierwszego, sześciu z drugiego i ośmiu z trzeciego) doustnie w postaci kapsułek dojelitowych trzy razy dziennie przez tydzień. Leczenie rozpoczęto 19–40 (mediana 25) dni po przeszczepie komórek macierzystych układu krwiotwórczego i 2–9 (mediana 4) dni po ostatniej dawce antybiotyków. Dwóch pacjentów potrzebowało leków przeciwbakteryjnych w trakcie leczenia, jeden nie przeszedł analizy kału po jego zakończeniu i nie został uwzględniony w analizie przyjęcia przeszczepu.
У большинства пациентов наблюдались преходящие легкие и умеренные желудочно-кишечные симптомы, тяжелых нежелательных явлений не было. Ограничивающая дозу токсичность была зафиксирована у двух участников, но признана не связанной с лечением. В течение 180-дневного периода наблюдений рецидив основного онкогематологического заболевания произошел у трех пациентов, один из них от него умер.
РТПХ III–IV степени развился у трех (15 процентов) участников, все они получили трансплантат фекалий от первого донора. У двух появилось изолированное поражение кожи (на 15 и 16 дни от приема первой дозы), устраненное назначением глюкокортикоидов. У одного было позднее (через 130 дней) изолированное поражение нижних отделов кишечника с тяжелой диареей, декомпенсацией многих функций, анасаркой и циркуляцией цитомегаловируса в крови — ему понадобилась длительная госпитализация и лечение руксолитинибом и экстракорпоральным фотоферезом.
Наибольшее стойкое приживление — медианно 66 процентов — по данным секвенирования кала пациентов методом дробовика продемонстрировала кишечная микробиота третьего донора. Она отличалась высоким содержанием бактерии Bifidobacterium adolescentis. Высокие уровни приживления коррелировали с более благополучными клиническими исходами. Наибольший эффект наблюдался у реципиентов с исходно скудным составом кишечной микробиоты. По итогам для рандомизированного плацебо-контролируемого этапа (планируется, что в нем примут участие более ста пациентов) был выбран только третий донор.
Таким образом, при пересадке фекалий для профилактики РТПХ после трансплантации кроветворных стволовых клеток важен основанный на доказательствах подбор донора. Сама эта процедура вполне безопасна даже с учетом сильного снижения иммунитета у подобных пациентов. Ее эффективность изучают в ходе второго этапа испытаний.
Изначально пересадку кала разработали для лечения псевдомембранозного колита, вызванного бактерией Clostridioides difficile на фоне длительной антибиотикотерапии. Подобные препараты уже одобрены к клиническому применению в Австралии и США. В экспериментах эту методику успешно тестировали для улучшения состава кишечной микробиоты после кесарева сечения, а также облегчения симптомов расстройств аутистического спектра, болезни Паркинсона и гастроэнтеропатии на фоне сахарного диабета первого типа.