Amerykańscy i niemieccy badacze przedstawili tymczasowe wyniki badań klinicznych nad przeszczepieniem kału dawcy w celu zapobiegania reakcji „przeszczep przeciw gospodarzowi” po przeszczepieniu komórek macierzystych układu krwiotwórczego w przypadku chorób onkohematologicznych. Zabieg okazał się całkowicie bezpieczny, a stopień przyjęcia mikrobiomu i jego skuteczność zależały od prawidłowego doboru dawcy. Sprawozdanie z prac opublikowano w czasopiśmie Nature Communications.
Ostra reakcja przeszczep przeciwko gospodarzowi (GVHD) jest powikłaniem allotransplantacji komórek macierzystych układu krwiotwórczego, w którym komórki układu odpornościowego dawcy atakują tkanki biorcy, najczęściej przewód pokarmowy, wątrobę i skórę. Mimo profilaktycznego leczenia immunosupresyjnego nawet połowa pacjentów cierpi na GVHD, co znacznie pogarsza ich stan i może prowadzić do śmierci. Zaburzenia w składzie mikrobiomu jelitowego zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia i nasilenia tego powikłania, dlatego też zrodził się pomysł wykorzystania w jego profilaktyce przeszczepu kału dawcy. Testy pilotażowe dały mieszane wyniki, ale miały wiele ograniczeń ze względu na dużą heterogeniczność grupy głównej i kontrolnej oraz wykorzystanie materiału pochodzącego od dawców zagranicznych.
Kierownik poprzednich badań, Armin Rashidi z Fred Hutchinson Cancer Center, wraz z kolegami z Niemiec i USA, podjął decyzję o przeprowadzeniu poniższych testów w dwóch etapach. W pierwszym etapie, którego wyniki opublikowano obecnie, wybrano optymalnego dawcę, który następnie poddano badaniu w drugiej, podwójnie ślepej, randomizowanej, kontrolowanej placebo fazie, a następnie oceniono przyjęcie się mikrobiomu dawcy i jego bezpieczeństwo.
Na etapie wstępnym 20 pacjentom (mediana wieku 45 lat; 55 proc. — mężczyźni) pobrano przeszczepy kału od trzech dawców (sześciu od pierwszego, sześciu od drugiego i ośmiu od trzeciego) doustnie w postaci kapsułek dojelitowych trzy razy dziennie przez tydzień. Leczenie rozpoczęto 19–40 (mediana 25) dni po przeszczepieniu komórek macierzystych układu krwiotwórczego i 2–9 (mediana 4) dni po podaniu ostatniej dawki antybiotyków. U dwóch pacjentów w trakcie leczenia konieczne było podawanie leków przeciwbakteryjnych, u jednego nie wykonano badania kału po jego zakończeniu i nie uwzględniono go w analizie przyjęcia przeszczepu.
У большинства пациентов наблюдались преходящие легкие и умеренные желудочно-кишечные симптомы, тяжелых нежелательных явлений не было. Ограничивающая дозу токсичность была зафиксирована у двух участников, но признана не связанной с лечением. В течение 180-дневного периода наблюдений рецидив основного онкогематологического заболевания произошел у трех пациентов, один из них от него умер.
РТПХ III–IV степени развился у трех (15 процентов) участников, все они получили трансплантат фекалий от первого донора. У двух появилось изолированное поражение кожи (на 15 и 16 дни от приема первой дозы), устраненное назначением глюкокортикоидов. У одного было позднее (через 130 дней) изолированное поражение нижних отделов кишечника с тяжелой диареей, декомпенсацией многих функций, анасаркой и циркуляцией цитомегаловируса в крови — ему понадобилась длительная госпитализация и лечение руксолитинибом и экстракорпоральным фотоферезом.
Наибольшее стойкое приживление — медианно 66 процентов — по данным секвенирования кала пациентов методом дробовика продемонстрировала кишечная микробиота третьего донора. Она отличалась высоким содержанием бактерии Bifidobacterium adolescentis. Высокие уровни приживления коррелировали с более благополучными клиническими исходами. Наибольший эффект наблюдался у реципиентов с исходно скудным составом кишечной микробиоты. По итогам для рандомизированного плацебо-контролируемого этапа (планируется, что в нем примут участие более ста пациентов) был выбран только третий донор.
Таким образом, при пересадке фекалий для профилактики РТПХ после трансплантации кроветворных стволовых клеток важен основанный на доказательствах подбор донора. Сама эта процедура вполне безопасна даже с учетом сильного снижения иммунитета у подобных пациентов. Ее эффективность изучают в ходе второго этапа испытаний.
Изначально пересадку кала разработали для лечения псевдомембранозного колита, вызванного бактерией Clostridioides difficile на фоне длительной антибиотикотерапии. Подобные препараты уже одобрены к клиническому применению в Австралии и США. В экспериментах эту методику успешно тестировали для улучшения состава кишечной микробиоты после кесарева сечения, а также облегчения симптомов расстройств аутистического спектра, болезни Паркинсона и гастроэнтеропатии на фоне сахарного диабета первого типа.