Paleogenetycy przeanalizowali ponad 400 genomów starożytnych ludzi, aby dowiedzieć się, w jaki sposób ukształtowała się populacja, która pozostawiła po sobie archeologiczną kulturę Jamna. Naukowcy doszli do wniosku, że około 80 procent przodków jamników pochodziło z grup genetycznie podobnych do ludzi, które zamieszkiwały strefę stepową od regionu Dolnej Wołgi po ziemie na północ od gór Kaukazu w epoce chalkolitu i wczesnej epoki brązu. Prawdopodobnie wymieszali się z potomkami ukraińskich łowców-zbieraczy z epoki neolitu w dorzeczu Dniepru i Donu, tworząc kulturę środkowostogowską. Jak donosi artykuł opublikowany w czasopiśmie Nature, w wyniku procesów, które miały miejsce na tych ziemiach około 4000 r. p.n.e., powstała populacja, która kilka wieków później znacznie się rozrosła i szeroko rozprzestrzeniła archeologiczną kulturę Jamną.
Około dziesięciu lat temu paleogenetycy odkryli, że około pięciu tysięcy lat temu pula genów starożytnych populacji w Europie zaczęła się znacząco zmieniać ze względu na zauważalny napływ nowej populacji pochodzącej ze stepów pontyjsko-kaspijskich, gdzie w tamtym czasie istniała archeologiczna kultura Jamna. W tym okresie Jamnicy aktywnie eksplorowali nowe ziemie, a ich poszczególne grupy zapuszczały się nawet daleko na wschód, docierając do Ałtaju i Kotliny Minusińskiej. Osadnictwo postępowało także w kierunku zachodnim – w stronę Europy Południowo-Wschodniej i Środkowej, a jego konsekwencje są wyraźnie widoczne we współczesnym krajobrazie genetycznym Europy.
Ogromny przepływ genów ze stepów na początku epoki brązu, o którym naukowcy nie wiedzieli przed analizą starożytnego DNA, na nowo rozpalił debatę na temat ojczyzny języków indoeuropejskich. Zwolennicy tzw. hipotezy stepowej uważają, że migracje jamów i ich potomków przyczyniły się do rozprzestrzenienia się języków tej rozległej rodziny ze stepów pontyjsko-kaspijskich, którymi obecnie posługuje się ponad 40 procent ludności świata. Nic więc dziwnego, że przedstawiciele kultury Jamna, ich pochodzenie i dziedzictwo cieszą się w ostatnich latach dużym zainteresowaniem wiodących laboratoriów i badaczy.
До сих пор происхождение самих ямников оставалось не очень понятным. Чтобы прояснить этот вопрос, большой научный коллектив во главе с Роном Пинхаси (Ron Pinhasi) из Венского университета и Дэвидом Райхом (David Reich) из Гарвардского университета представил результаты дальнейших генетических исследований этого вопроса. В своей работе ученые сосредоточили внимание на анализе 428 древних геномов, 299 из которых они опубликовали впервые. Останки, из которых секвенировали ДНК, принадлежали людям, которые жили между 6400 и 2000 годами до нашей эры, причем подавляющее большинство из них раскопали на территории современной России. Основная часть проанализированных последовательностей представляла собой геномы людей эпох энеолита и ранней бронзы из степной зоны Восточной Европы, в том числе геномы значительного количества представителей ямной археологической культуры.
В своей статье ученые описали три так называемых клины — постепенных перехода от одной популяции к другой между двумя крайними вариантами — для энеолита и раннего бронзового века степной зоны Восточной Европы: волжскую, днепровскую и нижневолжско-кавказскую. В этой модели «ядро» (большинство геномов с хорошим покрытием) ямников входит в днепровскую клину, но при этом располагается на ее краю.
Новые данные, по словам ученых, противоречат недавно предложенной модели, согласно которой популяция ямников возникла в результате смешения охотников-собирателей со Среднего Дона и потомков кавказских-охотников собирателей. Райх и его коллеги пишут, что в генофонде этих двух предложенных предковых популяций отсутствовали два компонента, которые были у ямников. Один из них характерен для неолитических популяций Анатолии, а другой — для древних жителей Сибири и Центральной Азии, восходящий к сибирякам эпохи верхнего палеолита (так называемым древним северным евразийцам). Последний компонент присутствовал в эпоху энеолита у некоторых групп, проживавших в Нижнем Поволжье и к северу от Кавказских гор, которых ученые отнесли к кластеру Бережновка-II — Прогресс-II (в легендах к изображениям он обозначен BPgroup), названному по одноименным памятникам.
Происхождение «ядра» ямников, по данным исследователей, можно смоделировать из двух популяций, представленных в выборке. Одна из них представляет собой часть представителей среднестоговской культуры. А другая — двух людей из захоронений эпохи энеолита (около 4150–3600 годов до нашей эры), раскопанных в могильниках неподалеку от села Ремонтное в Ростовской области. Геномы этих людей относятся к так называемой нижневолжско-кавказской клине, а среди их предков, по всей видимости, были люди как с северным происхождением (на эту роль подходят индивиды из кластера Бережновка-II — Прогресс-II), так и с южным, связанным с кавказскими популяциями эпохи неолита.
Naukowcy doszli do wniosku, że pochodzenie „rdzenia” jamników najlepiej obrazuje mieszanka grup należących do dolnonadwołżańsko-kaukaskiego klina (około 80 procent puli genowej) oraz populacji z międzyrzecza Dniepru i Donu, która miała znaczną liczbę przodków sięgających czasów ukraińskich łowców-zbieraczy z epoki neolitu. Jednocześnie grupy z klina dolnowołżańsko-kaukaskiego dostarczają brakujących elementów modelu, związanych z populacją neolityczną z Anatolii oraz starożytną populacją Syberii i Azji Środkowej.
Oprócz badania pochodzenia jamników, badacze skupili się również na analizie genomów starożytnych ludów zamieszkujących Zakaukazie i Azję Mniejszą. W ten sposób odkryli, że już 4000 lat p.n.e. w puli genowej ludzi zamieszkujących terytorium współczesnej Armenii widoczny był udział grup należących do klina dolno-wołżańskiego i kaukaskiego. Zdaniem badaczy wskazuje to na ich migrację na południe, gdzie wymieszały się z miejscową ludnością. Co więcej, wkład tych grup można odnaleźć również w późniejszych populacjach żyjących w epoce brązu w Azji Mniejszej. Ostatecznie naukowcy widzą w tym potwierdzenie hipotezy, że języki indoeuropejskie, w tym te należące do gałęzi anatolijskiej, mogły przybyć do tego regionu wraz z migrantami zza gór Kaukazu.
N + 1 rozmawiali o innych badaniach związanych z kulturą Jamna. Naukowcy odkryli na przykład, że istnieje genetyczna predyspozycja do stwardnienia rozsianego. Co więcej, w puli genów współczesnych Europejczyków zachowały się warianty genów zwiększające ryzyko zachorowania na tę chorobę.