Grupa naukowców z Wielkiej Brytanii, Niemiec i Islandii odkryła, że lek na nadciśnienie, amlodypina, może być skuteczny w leczeniu zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). Lek zmniejszył nadpobudliwość u szczurów z samoistnym nadciśnieniem, a także u danio pręgowanego, u których przeszedł przez barierę krew-mózg. U ludzi, przyjmujących amlodypinę jako środek hipotensyjny, zniknęły wahania nastroju i skłonność do ryzykownych zachowań. Wyniki opublikowano w Neuropsychopharmacology.
ADHD diagnozuje się u 3-4 procent dzieci na świecie, a według rosyjskich statystyk rozpowszechnienie ADHD wśród dzieci w kraju sięga 16 procent. Z biegiem lat u większości osób objawy ADHD zanikają, ale u niektórych utrzymują się przez całe życie. Leki pierwszego rzutu przepisywane dziś w leczeniu ADHD mają skutki uboczne, w tym tendencję do ich nadużywania. Leki drugiego rzutu również nie są bezpieczne dla pacjenta, ale jednocześnie są mniej skuteczne - jedna czwarta pacjentów nie odczuwa poprawy, więc poszukiwania nowych metod leczenia ADHD trwają.
Zespół badaczy z Wielkiej Brytanii, Niemiec i Islandii pod kierownictwem Karla Æ. Karlssona z Uniwersytetu w Reykjaviku poszukuje nowych leków na ADHD wśród leków już dostępnych na rynku. Wcześniej, w toku eksperymentów z nadpobudliwymi danio pręgowanymi, pozbawionymi genu adgrl3.1, naukowcy zidentyfikowali pięć substancji czynnych, które mogłyby być stosowane w leczeniu ADHD: aceklofenak, amlodypinę, doksazosynę, moksonidynę i LNP599. W nowym badaniu zaczęli od przetestowania wskazanych substancji na modelu nadpobudliwych ssaków – szczurów z samoistnym nadciśnieniem tętniczym.
Ученые анализировали поведение спонтанно гипертензивных крыс при помощи теста «Открытое поле» (перемещение животных отслеживают на освещенной пустой арене, превышающей по размеру их привычную клетку). Животные получали один из пяти перечисленных препаратов или растворитель (контроль) внутрибрюшинно на протяжении 30 дней. Оказалось, что значимые поведенческие изменения наблюдаются только при введении амлодипина. Препарат снижал индекс гиперактивности, определяющийся пройденным расстоянием и затраченным на это временем. Остальные четыре препарата не привели к таким существенным изменениям в поведении, поэтому в дальнейших экспериментах не использовались. На следующем этапе ученые проверили влияние амлодипина на импульсивность у рыбок данио-рерио adgrl3.1−/− при помощи теста на время ответа при слежении за пятью стимулами. Как и у крыс, амлодипин эффективно устранял гиперактивное поведение у рыбок, нокаутных по гену adgrl3.1, а его эффект был сравним с действием метилфенидата.
Амлодипин входит в группу блокаторов кальциевых каналов L-типа, медленных (высокопороговых) и локализованных в основном в кардиомиоцитах и миоцитах стенки сосудов, а также в нейронах коры головного мозга. Исследователи проверили действие двенадцати других препаратов из этой группы на личинках данио-рерио adgrl3.1−/− и adgrl3.1+/+ (дикий тип) и выяснили, что хотя семь из них снижают гиперактивность, практически все они слишком токсичны и менее предсказуемы в своем влиянии на поведение рыбок. То есть эффект амлодипина вызван именно его влиянием на кальциевые каналы L-типа, но не может объясняться общими гипотензивными свойствами. Ученые также исследовали мозговую ткань личинок и взрослых рыб, получавших амлодипин перорально, и обнаружили, что препарат пересекает гематоэнцефалический барьер и подавляет экспрессию c-Fos белка в конечном мозге.
Доказав, что амлодипин влияет на гиперактивность и импульсивное поведение у крыс и рыбок данио-рерио, ученые оценили его предполагаемое влияние на мозг человека при помощи метода менделевской рандомизации — для анализа были использованы данные UK Biobank. Исследователи сверили генетическую предрасположенность к СДВГ и наличие заболеваний, для лечения которых назначается амлодипин. Оказалось, что описываемые пациентами перепады настроения и склонность к рискованному поведению и у людей исчезают на фоне приема амлодипина.
Naukowcy podkreślają, że kanały wapniowe typu L w tkance mózgowej biorą udział w regulacji aktywności neuronalnej w korze przedczołowej, co oznacza, że mogą uczestniczyć w tworzeniu obwodów neuronalnych odgrywających rolę w ADHD. Amlodypina, zmieniając aktywność kanałów wapniowych, wpływa na uwalnianie neuroprzekaźników dopaminy i noradrenaliny, które biorą udział w regulacji uwagi, zachowań impulsywnych i koncentracji — wszystkie te procesy cierpią w ADHD. Amlodypina jest od dawna stosowana w medycynie, mechanizm jej działania jest dobrze zbadany, słabo oddziałuje z innymi lekami i jest dość bezpieczna dla pacjentów, co oznacza, że ma potencjał do wykorzystania w leczeniu ADHD u ludzi.
Amlodypina nie jest pierwszym lekiem na nadciśnienie, który może stać się powszechnie przepisywanym lekiem na ADHD. W 2024 r. FDA zatwierdziła agonistę α2A-adrenergicznego klonidynę, która była stosowana jako środek hipotensyjny w latach 60. XX wieku, do nocnego leczenia ADHD. A w 2018 r. naukowcy wykazali, że ADHD, spowodowane mutacjami w genach związanych z pracą metabotropowych receptorów glutaminianu, można leczyć fasoracetamem, lekiem przepisywanym na otępienie naczyniowe.