Grupa naukowców z Wielkiej Brytanii, Niemiec i Islandii odkryła, że lek na nadciśnienie tętnicze amlodypina może być skuteczny w leczeniu zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). Lek zmniejszył nadpobudliwość u szczurów z nadciśnieniem samoistnym, a także u danio pręgowanego, u którego przenikał przez barierę krew-mózg. U osób przyjmujących amlodypinę jako lek przeciwnadciśnieniowy ustąpiły wahania nastroju i skłonność do ryzykownych zachowań. Wyniki opublikowano w czasopiśmie Neuropsychopharmacology.
ADHD diagnozuje się u 3-4 procent dzieci na całym świecie, a według rosyjskich statystyk rozpowszechnienie ADHD wśród dzieci w tym kraju sięga 16 procent. U większości osób objawy ADHD z czasem zanikają, ale u niektórych utrzymują się przez całe życie. Leki pierwszego rzutu przepisywane obecnie w leczeniu ADHD mają skutki uboczne, w tym tendencję do ich nadużywania. Leki drugiej linii również nie są bezpieczne dla pacjenta, ale są mniej skuteczne – jedna czwarta pacjentów nie odczuwa żadnej poprawy, dlatego wciąż trwają poszukiwania nowych metod leczenia ADHD.
Zespół badaczy z Wielkiej Brytanii, Niemiec i Islandii, kierowany przez Karla Æ. Karlssona z Uniwersytetu w Reykjaviku, poszukuje nowych leków na ADHD wśród tych już dostępnych na rynku. Wcześniej, podczas eksperymentów na nadpobudliwych danio pręgowanym z usuniętym genem adgrl3.1, naukowcy zidentyfikowali pięć substancji czynnych, które mogłyby być stosowane w leczeniu ADHD: aceklofenak, amlodypina, doksazosyna, moksonidyna i LNP599. W ramach nowego badania naukowcy zaczęli od przetestowania tych substancji na modelu nadpobudliwych ssaków — szczurach z spontanicznie wysokim ciśnieniem.
Ученые анализировали поведение спонтанно гипертензивных крыс при помощи теста «Открытое поле» (перемещение животных отслеживают на освещенной пустой арене, превышающей по размеру их привычную клетку). Животные получали один из пяти перечисленных препаратов или растворитель (контроль) внутрибрюшинно на протяжении 30 дней. Оказалось, что значимые поведенческие изменения наблюдаются только при введении амлодипина. Препарат снижал индекс гиперактивности, определяющийся пройденным расстоянием и затраченным на это временем. Остальные четыре препарата не привели к таким существенным изменениям в поведении, поэтому в дальнейших экспериментах не использовались. На следующем этапе ученые проверили влияние амлодипина на импульсивность у рыбок данио-рерио adgrl3.1−/− при помощи теста на время ответа при слежении за пятью стимулами. Как и у крыс, амлодипин эффективно устранял гиперактивное поведение у рыбок, нокаутных по гену adgrl3.1, а его эффект был сравним с действием метилфенидата.
Амлодипин входит в группу блокаторов кальциевых каналов L-типа, медленных (высокопороговых) и локализованных в основном в кардиомиоцитах и миоцитах стенки сосудов, а также в нейронах коры головного мозга. Исследователи проверили действие двенадцати других препаратов из этой группы на личинках данио-рерио adgrl3.1−/− и adgrl3.1+/+ (дикий тип) и выяснили, что хотя семь из них снижают гиперактивность, практически все они слишком токсичны и менее предсказуемы в своем влиянии на поведение рыбок. То есть эффект амлодипина вызван именно его влиянием на кальциевые каналы L-типа, но не может объясняться общими гипотензивными свойствами. Ученые также исследовали мозговую ткань личинок и взрослых рыб, получавших амлодипин перорально, и обнаружили, что препарат пересекает гематоэнцефалический барьер и подавляет экспрессию c-Fos белка в конечном мозге.
Доказав, что амлодипин влияет на гиперактивность и импульсивное поведение у крыс и рыбок данио-рерио, ученые оценили его предполагаемое влияние на мозг человека при помощи метода менделевской рандомизации — для анализа были использованы данные UK Biobank. Исследователи сверили генетическую предрасположенность к СДВГ и наличие заболеваний, для лечения которых назначается амлодипин. Оказалось, что описываемые пациентами перепады настроения и склонность к рискованному поведению и у людей исчезают на фоне приема амлодипина.
Naukowcy podkreślają, że w tkankach mózgowych kanały wapniowe typu L biorą udział w regulacji aktywności neuronalnej w korze przedczołowej, co oznacza, że mogą brać udział w formowaniu obwodów neuronalnych odgrywających rolę w ADHD. Amlodypina, poprzez zmianę aktywności kanałów wapniowych, wpływa na uwalnianie neuroprzekaźników dopaminy i noradrenaliny, które biorą udział w regulacji uwagi, zachowań impulsywnych i koncentracji - wszystkie te procesy są zaburzone w ADHD. Amlodypina jest od dawna stosowana w medycynie, jej mechanizm działania został dobrze poznany, słabo wchodzi w interakcje z innymi lekami i jest całkowicie bezpieczna dla pacjentów, co oznacza, że ma potencjał, aby być stosowana w leczeniu ADHD u ludzi.
Amlodypina nie jest pierwszym lekiem na nadciśnienie, który może stać się powszechnie przepisywanym lekiem na ADHD. W 2024 roku Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) zatwierdziła agonistę receptorów α2A-adrenergicznych, klonidynę, stosowaną jako lek przeciwnadciśnieniowy w latach 60. XX wieku, do nocnego leczenia ADHD. W 2018 roku naukowcy wykazali, że ADHD, wywołane mutacjami w genach związanych z funkcjonowaniem receptorów metabotropowych glutaminianu, można leczyć fasoracetamem, lekiem przepisywanym na otępienie naczyniopochodne.