Grupa naukowców z Wielkiej Brytanii, Niemiec i Islandii odkryła, że lek na nadciśnienie tętnicze, amlodypina, może być skuteczny w leczeniu zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). Lek zmniejszał nadpobudliwość u szczurów z nadciśnieniem samoistnym, a także u danio pręgowanego, u którego przenikał przez barierę krew-mózg. U ludzi, przyjmujących amlodypinę jako lek hipotensyjny, zanikły wahania nastroju i skłonność do zachowań ryzykownych. Wyniki badań opublikowano w czasopiśmie „Neuropsychopharmacology”.
ADHD diagnozuje się u 3-4% dzieci na całym świecie, a według rosyjskich statystyk rozpowszechnienie ADHD wśród dzieci w tym kraju sięga 16%. Z biegiem lat u większości osób objawy ADHD zanikają, ale u niektórych utrzymują się przez całe życie. Leki pierwszego rzutu przepisywane obecnie w leczeniu ADHD mają działania niepożądane, w tym tendencję do ich nadużywania. Leki drugiego rzutu również nie są bezpieczne dla pacjenta, ale jednocześnie są mniej skuteczne – jedna czwarta pacjentów nie odczuwa poprawy, dlatego wciąż trwają poszukiwania nowych metod leczenia ADHD.
Zespół naukowców z Wielkiej Brytanii, Niemiec i Islandii, pod kierownictwem Karla Æ. Karlssona z Uniwersytetu w Reykjavíku, poszukuje nowych leków na ADHD wśród leków już dostępnych na rynku. Wcześniej, w toku eksperymentów z nadpobudliwym danio pręgowanym, pozbawionym genu adgrl3.1, naukowcy zidentyfikowali pięć substancji czynnych, które mogłyby być stosowane w leczeniu ADHD: aceklofenak, amlodypinę, doksazosynę, moksonidynę i LNP599. W nowym badaniu rozpoczęli od testowania wskazanych substancji na modelu nadpobudliwych ssaków – szczurów z nadciśnieniem spontanicznym.
Ученые анализировали поведение спонтанно гипертензивных крыс при помощи теста «Открытое поле» (перемещение животных отслеживают на освещенной пустой арене, превышающей по размеру их привычную клетку). Животные получали один из пяти перечисленных препаратов или растворитель (контроль) внутрибрюшинно на протяжении 30 дней. Оказалось, что значимые поведенческие изменения наблюдаются только при введении амлодипина. Препарат снижал индекс гиперактивности, определяющийся пройденным расстоянием и затраченным на это временем. Остальные четыре препарата не привели к таким существенным изменениям в поведении, поэтому в дальнейших экспериментах не использовались. На следующем этапе ученые проверили влияние амлодипина на импульсивность у рыбок данио-рерио adgrl3.1−/− при помощи теста на время ответа при слежении за пятью стимулами. Как и у крыс, амлодипин эффективно устранял гиперактивное поведение у рыбок, нокаутных по гену adgrl3.1, а его эффект был сравним с действием метилфенидата.
Амлодипин входит в группу блокаторов кальциевых каналов L-типа, медленных (высокопороговых) и локализованных в основном в кардиомиоцитах и миоцитах стенки сосудов, а также в нейронах коры головного мозга. Исследователи проверили действие двенадцати других препаратов из этой группы на личинках данио-рерио adgrl3.1−/− и adgrl3.1+/+ (дикий тип) и выяснили, что хотя семь из них снижают гиперактивность, практически все они слишком токсичны и менее предсказуемы в своем влиянии на поведение рыбок. То есть эффект амлодипина вызван именно его влиянием на кальциевые каналы L-типа, но не может объясняться общими гипотензивными свойствами. Ученые также исследовали мозговую ткань личинок и взрослых рыб, получавших амлодипин перорально, и обнаружили, что препарат пересекает гематоэнцефалический барьер и подавляет экспрессию c-Fos белка в конечном мозге.
Доказав, что амлодипин влияет на гиперактивность и импульсивное поведение у крыс и рыбок данио-рерио, ученые оценили его предполагаемое влияние на мозг человека при помощи метода менделевской рандомизации — для анализа были использованы данные UK Biobank. Исследователи сверили генетическую предрасположенность к СДВГ и наличие заболеваний, для лечения которых назначается амлодипин. Оказалось, что описываемые пациентами перепады настроения и склонность к рискованному поведению и у людей исчезают на фоне приема амлодипина.
Naukowcy podkreślają, że kanały wapniowe typu L w tkankach mózgowych biorą udział w regulacji aktywności neuronalnej w korze przedczołowej, co oznacza, że mogą uczestniczyć w tworzeniu obwodów neuronalnych odgrywających rolę w ADHD. Amlodypina, zmieniając aktywność kanałów wapniowych, wpływa na uwalnianie neuroprzekaźników dopaminy i noradrenaliny, które biorą udział w regulacji uwagi, zachowań impulsywnych i koncentracji – wszystkich tych procesów, które zaburzają ADHD. Amlodypina jest od dawna stosowana w medycynie, jej mechanizm działania jest dobrze poznany, słabo wchodzi w interakcje z innymi lekami i jest dość bezpieczna dla pacjentów, co oznacza, że ma potencjał, aby znaleźć zastosowanie w leczeniu ADHD u ludzi.
Amlodypina nie jest pierwszym lekiem na nadciśnienie tętnicze, który może stać się powszechnie przepisywanym lekiem na ADHD. W 2024 roku FDA zatwierdziła klonidynę, agonistę receptora α2A, stosowaną jako lek przeciwnadciśnieniowy w latach 60. XX wieku, do stosowania w nocnym leczeniu ADHD. W 2018 roku naukowcy wykazali, że ADHD, spowodowane mutacjami w genach związanych z funkcją metabotropowych receptorów glutaminianu, można leczyć fasoracetamem, lekiem przepisywanym na otępienie naczyniowe.
