Chińscy i amerykańscy naukowcy poinformowali o udanym eksperymencie leczenia ciężkiej twardziny układowej u pacjentki z użyciem gotowego preparatu limfocytów NK z chimerycznym receptorem antygenowym, uzyskanego z pluripotentnych komórek macierzystych indukowanych od dawcy. Raport został opublikowany w czasopiśmie Cell.
Technologia chimerycznych receptorów antygenowych (o której można przeczytać w materiale „Chimera przeciwko rakowi”) została pierwotnie opracowana do modyfikacji limfocytów T w leczeniu nowotworów. Największy sukces w jej zastosowaniu osiągnięto w onkologii limfocytów B, ponieważ limfocyty B posiadają wysoce specyficzne antygeny CD19 i BCMA, które stanowią dobry cel dla terapii CAR-T. Również w badaniach klinicznych podobne podejście zostało z powodzeniem zastosowane w leczeniu różnych chorób autoimmunologicznych (redaktorzy czasopisma „Science”, a także „Nature”, nazwali te eksperymenty jednym z głównych osiągnięć naukowych 2024 roku), ponieważ limfocyty B odgrywają kluczową rolę w ich patogenezie. Wszystkie te schematy leczenia wymagają wyizolowania autologicznych limfocytów T z krwi pacjenta, wprowadzenia transgenu CAR na wektor wirusowy w laboratorium, ich namnożenia i ponownego wprowadzenia do organizmu. Jednocześnie u większości pacjentów po infuzji limfocytów CAR-T rozwijają się typowe powikłania: zespół uwalniania cytokin, zespół neurotoksyczny ICANS lub zespół hiperzapalny IEC-HS o różnym stopniu nasilenia.
W badaniach przedklinicznych i pilotażowych, zastosowanie limfocytów NK z chimerycznym receptorem antygenowym (limfocytów CAR-NK) wykazało istotnie niższą toksyczność i potencjalnie wyższą skuteczność w porównaniu z limfocytami CAR-T w leczeniu limfocytów B. Huji Xu z Uniwersytetu Medycznego Marynarki Wojennej i Uniwersytetu Tsinghua, wraz z kolegami i pracownikami Qihangene Biotech, postanowił przetestować komórki CAR-NK w ciężkiej, opornej na leczenie chorobie autoimmunologicznej i wykorzystać do ich produkcji limfocyty NK uzyskane z indukowanych pluripotentnych komórek macierzystych (iPSC) od dawców. Takie podejście ma na celu uproszczenie, obniżenie kosztów i standaryzację procedury, a także zapewnienie pacjentowi gotowego leku bez konieczności oczekiwania.
При создании экспериментального препарата QN-139b исследователи генетически донорские ИПСК с помощью редактора цитозиновых оснований для нокаута генов и системы CRISPR/Cas9 для сайт-специфичной интеграции желаемых модификаций. Успешно модифицированные клетки клонировали в культуре и дифференцировали в NK-лимфоциты. Внесенные модификации включали нокаут компонент главного комплекса гистосовместимости B2M и CIITA для предотвращения распознавания Т-клетками реципиента, а также нокаут мембранного иммуноглобулина CD16 и нокин человеческих лимфоцитарных антигенов (HLA) G и E для минимизации активации NK-клетками пациента. Кроме того, в клетки внесли конструкты, экспрессирующие рецепторы интерлейкина-2 (IL-2RF) для усиления активации и персистирования и рецептор эпидермального фактора роста (tEGFR) в качестве «аварийного выключателя» анти-EGFR антителами. Полученные клетки снабдили двумя типами CAR, нацеленными на CD19 и BCMA, отобрали успешно модифицированные, оценили их проточной цитометрией и анализом на функциональные маркеры и испытали на клеточных культурах и мышах.
Для участия в клиническом эксперименте авторы работы пригласили 36-летнюю женщину с тяжелой диффузной кожной системной склеродермией. В 16 лет у нее выявили синдром Рейно и высокий уровень (+++) специфичных для заболевания анти-Scl-70 антител. К 18 годам появились утолщения кожи конечностей, прогрессирующая эритема и боль в суставах, со временем кожные проявления распространились на лицо, шею и грудную клетку. За три года до поступления у женщины выявили интерстициальное поражение легких, непосредственно перед ним — умеренный фиброз миокарда с сохранной фракцией выброса. Многолетняя терапия метилпреднизолоном, циклофосфамидом, гидроксихлорохином, метотрексатом, микофенолата мофетилом, тоцилизумабом и нидабусиба этансульфонатом прогрессирование заболевания не остановила.
После лимфодеплеции пациентке провели четыре внутривенных инфузии 600 миллионов клеток QN-139b с интервалом в три дня. Пиковая концентрация CAR-NK-клеток (270 на миллилитр крови) и их доля в общем числе лимфоцитов (2,74 процента) наблюдались на седьмой день от первой инфузии и вернулись почти на исходный уровень к двенадцатому. Сразу после инфузии произошло резкое снижение уровня периферических В-лимфоцитов, который начал восстанавливаться через два месяца и продолжал через полгода, причем с преобладанием наивных В-клеток (что свидетельствует о перезагрузке иммунной системы). Также на фоне лимфодеплеции резко снизились уровни Т- и NK-лимфоцитов, которые начали восстанавливаться через две недели и продолжали через полгода. В течение шести месяцев наблюдались прогрессирующее снижение уровней аутоантител анти-Scl-70 и анти-SSA/Ro52, нормализация уровней компонент системы комплемента C3 и C4, стабильный уровень иммуноглобулина G, существенное снижение уровней иммуноглобулинов А и М и нормализация уровня иммуноглобулина Е (до лечения в разы повышенного).
Klinicznie zaobserwowano zmniejszenie objawów choroby w skali EUSTAR-AI z 3,68 do 1,33 punktu w szóstym miesiącu; w przypadku trzech lub więcej z pięciu punktów skali CRISS poprawa wyniosła co najmniej 20 procent w pierwszym miesiącu, 30 procent — w drugim i 50 procent — w trzecim. Regresję włóknienia, obrzęku i rumienia obserwowano wizualnie, ultrasonograficznie, elastograficznie i histologicznie; włóknienie płuc również znacząco się zmniejszyło, mięsień sercowy — praktycznie ustąpił. Stan łożyska mikrokrążenia podczas kapilaroskopii stał się znacznie lepszy z oznakami wzrostu nowych naczyń. Ilościowa analiza proteomiczna krwi wykazała zwiększoną ekspresję białek związanych z angiogenezą, supresją proliferacji tkanki łącznej, odpowiedzią na stres oksydacyjny i immunosupresją oraz zmniejszoną ekspresję białek związanych z aktywacją immunologiczną, stanem zapalnym i włóknieniem. Nie zaobserwowano żadnych istotnych działań niepożądanych terapii, poziom markera stanu zapalnego, białka C-reaktywnego, mieścił się w granicach normy, a temperatura ciała nie wzrosła.
Wyniki pilotażowego eksperymentu klinicznego pokazują, że limfocyty CAR-NK pochodzące z komórek macierzystych dawcy można uznać za obiecującą metodę leczenia ciężkich chorób autoimmunologicznych opornych na akceptowane schematy leczenia.
Na początku 2025 roku amerykańscy naukowcy poinformowali o sukcesie pierwszych badań klinicznych gotowego leku CAR-NK-limfocyty z iPSC dawcy (FT596), w których wzięło udział 86 pacjentów z opornym lub nawrotowym chłoniakiem B-komórkowym.
